Vekovna težnja i borba za ujedinjenjem srpskog naroda dala je srbijansko-crnogorskim odnosima posebno obeležje. Na toj osnovi gradile su se ideje o budućoj državi srpskog naroda. Bilo koja varijanta ostvarenja srpskog ujedinjenja (oko Srbije, oko Crne Gore, oko Srbije i Crne Gore) zavisila je, pored niza faktora, pre svega spoljnih, i od srbijansko-crnogorskih odnosa.
   Ništa nije opterećivalo srbijansko-crnogorske odnose kao dinastijansko pitanje. Za vladičanstva nije bilo nagoveštaja o sukobu na najvišem državnom nivou. Više prećutno, nego što je u bilo kojoj pismenoj formi moglo da se nagovesti, verovalo se da će, ako dođe do ujedinjenja, svetovna vlast pripasti srbijanskoj dinastiji, a duhovna cetinjskim vladikama. Taj odnos bitno je promenilo proglašenje Crne Gore za Knjaževinu (1852.), samim tim vladičanstvo Petrović - Njegoša u dinastiju Petrović - Njegoš. 

Od tada živelo se u uverenju da je uzdizanje Crne Gore u rang knjaževine "najnesrećniji događaj za Srbiju", o čemu nema potvrde u izvorima. To je bila samo tačna dijagnoza koja se odnosila podjednako na obe grane srpskog roda. Rivalstvo dinastija i borba za vladalačko mesto ujedinjenog srpstva obeležili su celokupan period samostalnog postojanja dveju srpskih država. Za vladavine Obrenovića crnogorsko-srbijanski odnosi samo su u dva maha bili solidni i oba puta krunisani su međudržavnim ugovorima - 1866. i 1876. godine.

Proglas Srbije kraljevinom podgrejao je sujetu crnogorskog knjaza, koji je na to odgovorio udajom najstarije kćeri Zorke, krštene od Obrenovića, za pretendenta na presto Petra Karađorđevića (1883). Cetinjska svadba pogodila je kralja Milana, ali je istovremeno sasekla dinastijsko stablo Petrović - Njegoš. 

Ojačavši time pozicije Karađorđevića, kome su pripremali povratak na presto oružanom silom, dinastija Petrović-Njegoš slabila je svoje pozicije u srpstvu. Radeći protiv Obrenovića, radila je protiv sebe. Vođeni sebičnim interesima, na dvoru u Cetinju kao da su se radovali porazu Srbije u ratu sa Bugarskom (1885) i abdikaciji kralja Milana (1889). Takva politika dovela je dve države da su u dva maha prekidali diplomatske odnose: 1899. i 1908. godine.

Od 1866. godine, već je postalo tradicionalno, nema pomena o ujedinjenju Crne Gore i Srbije ni u jednom ugovoru. Uprkos vekovnoj težnji srpskog naroda obeju država, Politička konvencija (1912) predviđa zajedničku granicu bratskih država. Knjaz Nikola činio je sve da očuva samostalnost Crne Gore i on je bio najveća smetnja ostvarenju ideja o ujedinjenju.

U vreme Balkanskih ratova Crna Gora je ispoljila mnoge slabosti u oblasti državne organizacije. Vojska nije bila osposobljena za velika dela, posebno komandni kadar. Nezadovoljstvo naroda prema političkim faktorima i vladaru bilo je na vrhuncu. Balkanski ratovi doneli su konačan prestiž Karađorđevića u odnosu na Petrović-NJegoše. I dok se očekivao završni čin vekovne težnje ka zajedništvu, "sama pomisao na ujedinjenje izazivala je smrtni strah kod crnogorskog dvora i krugova oko njega".
  

Možda i zbog toga da bi sprečila ujedinjenje, crnogorska vlada pokrenula je pitanje o sklapanju unije i 1913. i 1914. godine, na šta je sa sličnim predlozima odgovarala i srbijanska vlada. Suština unije bila bi u sledećem: obe države bile bi nezavisne, a dinastije ravnopravne, dok bi se uzajamne veze odnosile na vojna, diplomatska i finansijska pitanja.

Kad su skoro sve mogućnosti bile iscrpene, srpska vlada je isključila Crnu Goru i knjaza Nikolu iz diplomatske radnje na ujedinjenju srpskog i jugoslovenskih naroda. Niška deklaracija (decembar 1914) i raniji proglasi ne pominju Crnu Goru. 

Najbolnije pitanje crnogorske spoljne i unutrašnje politike bilo je ujedinjenje sa Srbijom. Kapitulacija i nedolično držanje kralja Nikole omogućili su Nikoli Pašiću da napusti ideju o realnoj uniji i pređe na koncept unitarnog ujedinjenja. Čak i kad je Rusija prihvatila Pašićev koncept ujedinjenja i kada su se njegovi emigrantski predsednici vlada izjašnjavali za ujedinjenje, kralj Nikola ostao je dosledan protivnik ("najpre velika Crna Gora, pa onda ujedinjenje srpstva"), iako je politika Srbije prema njegovoj zemlji i crnogorskom dvoru doista bila gipka.

Poučeni mnogim neuspesima, Pašić je potom osnovao Crnogorski odsek pri Ministarstvu spoljnih poslova i za šefa postavio Svetozara Tomića, a potom je 28. decembra 1916. godine podneo Ministarskom savetu memorandum o ujedinjenju Srbije i Crne Gore. 

Neverničko držanje cetinjskog dvora, koji se "odvojio od Srbije i Saveznika" učinivši time neoprostive pogreške, navelo ga je da postavi pitanje: "Da li ima političkog smisla da Crna Gora i dalje ostane kao zasebna državica, kad se celo srpstvo ujedinjuje ili je bolje da se sjedini sa svojom rođenom braćom sa Srbijom"? U jedanaest tačaka izneo je program ujedinjenja pod okriljem dinastije Karađorđević, pošto bi se izjasnili građani Crne Gore. 

"U ujedinjenoj Srbiji izjednačavaju se svi crnogorski građani sa srpskim građanima, i imaju ista politička prava, slobodu i dužnosti. Jednom rečju ne postoji nikakva razlika između Srba iz Kraljevina Srbije i Srba iz Kraljevine Crne Gore". Protiv crnogorske dinastije neće se preduzimati nikakve nasilne mere, a zadržaće titule i dobiće apanažu, koju mogu izgubiti samo ako budu radili protiv interesa srpskog naroda.

Odlukama Podgoričke skupštine ili Velike narodne skupštine srpskog naroda u Crnoj Gori (1918), Crna Gora je nestala kao samostalna država sedamnaest dana pre Srbije. Kako je bilo u ujedinjenoj državi od 1918. godine do raspada SFRJ, dobro je poznato. Današnje crnogorsko pitanje (država, narod, odnosi sa Srbijom i dr.) proizvod je komunističke vladavine. Srbija i Crna Gora su u jednom nedefinisanom položaju, niti su ujedinjene niti razjedinjene.